Η Αρμονία του Κόσμου πέρα από τον Προσωπικό Κυβερνήτη
Η μεγαλύτερη πλάνη σχετικά με τον Θεό είναι να τον φανταζόμαστε ως ένα πρόσωπο – έναν κριτή, έναν κυβερνήτη ή έναν πατέρα – που ανταμείβει και τιμωρεί, ακούει και επιλέγει, ευνοεί κάποιους και απορρίπτει άλλους. Αυτή η εικόνα δεν είναι ο Θεός, αλλά μια ανθρώπινη σκιά ριγμένη πάνω στο άπειρο.
Αυτή η στενή θεώρηση μας τυφλώνει μπροστά στο θαύμα του σύμπαντος. Αντί γι' αυτό, ο Θεός πρέπει να αναζητηθεί όχι στο δόγμα, αλλά στην αρμονία του φυσικού νόμου και στην ομορφιά αυτού που υπάρχει.
Γιατί αποτυγχάνει ο Προσωπικός Θεός (Η Πλάνη)
Οι άνθρωποι συχνά προβάλλουν τον εαυτό τους μεγεθυμένο στον θρόνο του ουρανού. Φαντάζονται ένα ον που επεμβαίνει στις υποθέσεις τους, ικανοποιεί τις επιθυμίες τους και κάμπτει την τάξη του σύμπαντος για χάρη τους. Αυτή η φαντασίωση ανακουφίζει, αλλά ταυτόχρονα εξαπατά, καθώς ανάγει το άπειρο σε ένα φυλετικό είδωλο, μια προβολή της δικής μας ψυχολογίας.
Αυτή η παρανόηση έχει διαμορφώσει αιώνες ιστορίας. Ο κίνδυνος είναι σαφής: αν ο Θεός επιλέγει πλευρές, ο πόλεμος γίνεται ιερός. Αν ευνοεί κάποιους και απορρίπτει άλλους, η προκατάληψη αγιάζεται. Έθνη έχουν διαπράξει φόνους στο όνομα του φανταστικού θεού τους, πιστεύοντας ότι είναι εκλεκτοί.
Η αλήθεια είναι πιο δύσκολη αλλά και πιο μεγάλη: Ο Θεός δεν είναι φτιαγμένος κατ' εικόνα μας. Ο Θεός είναι η ίδια η δομή της πραγματικότητας, ο νόμος που δεν υποχωρεί στις επιθυμίες μας. Το σύμπαν είναι τεράστιο, τακτοποιημένο και αδιάφορο στις προσωπικές μας ελπίδες. Όταν φανταζόμαστε τον Θεό ως ένα άτομο που ακούει και επιλέγει, αναπόφευκτα απογοητευόμαστε, διότι η πραγματικότητα δεν υποκύπτει σε ένα τέτοιο όραμα. Η βροχή πέφτει εξίσου στους δίκαιους και τους άδικους, και οι αθώοι υποφέρουν.
Η ιδέα ενός προσωπικού Θεού είναι μια παιδική ψευδαίσθηση. Συγχέει την αρμονία και τη δομή του σύμπαντος με τις ιδιοτροπίες ενός μονάρχη. Ο προσωπικός Θεός αποτυγχάνει διότι δεν μπορεί να αντισταθεί στην πραγματικότητα του κόσμου, γεννώντας δεισιδαιμονία, φόβο, σύγκρουση και απογοήτευση.
Η Άρνηση των Ετικετών (Άθεος ή Πιστός)
Όταν απορρίφθηκε η έννοια του προσωπικού Θεού, ο ομιλητής κατηγορήθηκε ως αθεϊστής ή θεωρήθηκε μυστικά πιστός. Και οι δύο χαρακτηρισμοί ήταν λανθασμένοι.
Ο ομιλητής δηλώνει: «Πιστεύω στον Θεό του Σπινόζα, τον Θεό που αποκαλύπτεται στην τακτική αρμονία αυτού που υπάρχει, όχι σε έναν Θεό που ασχολείται με τις τύχες και τις πράξεις των ανθρώπων».
Ο αθεϊσμός απορρίπτεται επειδή φέρει ένα είδος βεβαιότητας, εξίσου δογματικής με το αντίθετό του. Το να δηλώνει κανείς ότι δεν υπάρχει Θεός είναι τόσο αυθάδες όσο το να δηλώνει ότι τον γνωρίζει προσωπικά. Το πιο όμορφο πράγμα που μπορούμε να βιώσουμε είναι το μυστηριώδες. Η στάση του ομιλητή είναι ο σεβασμός του δέους απέναντι στην τάξη της φύσης, μια πίστη όχι σε μια παρεμβατική θεότητα, αλλά στην αρμονία του νόμου που συντηρεί τα άστρα και τα άτομα.
Ο Θεός της Τάξης και της Αρμονίας
Όταν απομακρύνεται η ψευδαίσθηση του προσωπικού Θεού, αυτό που παραμένει δεν είναι το κενό, αλλά η τάξη, η αρμονία και ο βαθύς ρυθμός που συγκρατεί το σύμπαν. Η θεότητα δεν είναι ένας εξωτερικός κυβερνήτης, αλλά ο ίδιος ο κόσμος στην ακατανόητη συνοχή του. Οι νόμοι της φύσης είναι η ίδια η δομή της ύπαρξης.
Η αρμονία αυτής της δομής είναι αυτό που αξίζει σεβασμό. Το πιο ακατανόητο πράγμα στο σύμπαν είναι ότι είναι κατανοητό. Τα μαθηματικά, μια ανθρώπινη δημιουργία, αντιστοιχούν τέλεια στη δομή της πραγματικότητας. Αυτό υποδηλώνει ότι είμαστε μέρος της ίδιας τάξης που μελετάμε.
Το να ονομάζουμε αυτήν την αρμονία Θεό δεν σημαίνει να τη μειώνουμε σε ένα πρόσωπο, αλλά να αναγνωρίζουμε ότι το δέος είναι η μόνη κατάλληλη αντίδραση. Αυτός ο Θεός δεν τιμωρεί ούτε ανταμείβει, δεν επιλέγει πλευρές. Απλώς υπάρχει.
Η Κοσμική Θρησκεία και η Επιστήμη
Η κοσμική θρησκεία είναι η αίσθηση που αναδύεται στην ανθρώπινη ψυχή όταν στέκεται μπροστά στην τάξη του σύμπαντος. Δεν αφορά την υπακοή ή την πίστη σε ορισμένες ιστορίες, αλλά τη βίωση του δέους. Γεννιέται όταν βλέπουμε ότι τα άστρα ακολουθούν νόμους κίνησης, ότι η δομή ενός κυττάρου είναι περίπλοκη, και ότι είμαστε μικροί αλλά συνδεδεμένοι με το άπειρο. Η κοσμική θρησκεία ανοίγει το πνεύμα στη μεγαλοπρέπεια της ύπαρξης και μας ταπεινώνει χωρίς να μας υποβιβάζει. Ο πυρήνας της είναι η αγκαλιά του μυστηριώδους με σεβασμό, αναγνωρίζοντας ότι ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από τις επιθυμίες μας.
Η Επιστήμη δεν καταστρέφει την πίστη, αλλά την επεκτείνει. Κάθε ανακάλυψη αποκαλύπτει σελίδες που δεν είχαμε φανταστεί ποτέ. Όσο περισσότερα γνωρίζουμε τους νόμους της φύσης, τόσο πιο βαθύ γίνεται το μυστήριο και τόσο πιο έντονο το δέος μας. Το τηλεσκόπιο δεν αδειάζει τους ουρανούς από νόημα, αλλά αποκαλύπτει τον καθεδρικό ναό στον οποίο ήδη στεκόμαστε. Η επιστήμη, όταν συνδυάζεται με ταπεινότητα, γίνεται η υψηλότερη σύμμαχος της πίστης, φέρνοντάς μας πιο κοντά στον Θεό της τάξης και της αρμονίας από ό,τι οποιαδήποτε δεισιδαιμονία.
Ταπεινότητα και η Αποτυχία της Γλώσσας
Μπροστά στην απεραντοσύνη του σύμπαντος —με τα δισεκατομμύρια αστέρια και γαλαξίες— η μόνη ειλικρινής απάντηση είναι η ταπεινότητα. Η αληθινή πίστη δεν είναι βεβαιότητα, διότι η βεβαιότητα είναι εχθρός της ταπεινότητας. Η ταπεινότητα μας ελευθερώνει από την ψευδαίσθηση ότι το σύμπαν πρέπει να περιστρέφεται γύρω από εμάς.
Επιπλέον, η γλώσσα αποτυγχάνει όταν προσπαθούμε να μιλήσουμε για τον Θεό. Το άπειρο δεν μπορεί να καταγραφεί σε συλλαβές ή να περιοριστεί σε ορισμούς. Κάθε λέξη (βασιλιάς, πατέρας, δύναμη) είναι μόνο ένα σύμβολο ή μια μεταφορά. Η διαφωνία μεταξύ θεϊσμού και αθεϊσμού είναι παραπλανητική, διότι και οι δύο πλευρές διαφωνούν σαν ο Θεός να μπορούσε να οριστεί σαν ένα αντικείμενο. Η πραγματικότητα είναι μεγαλύτερη από την επιβεβαίωση και την άρνηση. Η γλώσσα, αν και ένα μεγάλο επίτευγμα, πρέπει να χρησιμοποιείται με ταπεινότητα, θυμόμενοι ότι δείχνει πέρα από τον εαυτό της σε μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να χωρέσει.
Η Ευθύνη της Ανθρωπότητας (Η Ζωή εν Αρμονία)
Το να αφήσουμε την ιδέα ενός προσωπικού Θεού δεν σημαίνει απώλεια νοήματος, αλλά απόκτηση ελευθερίας. Μας απελευθερώνει από τον φόβο της δεισιδαιμονίας. Η ευθύνη για τις πράξεις μας βρίσκεται στη δική μας συνείδηση.
-
Ηθική χωρίς Εντολές: Η αληθινή ηθική δεν βασίζεται σε εντολές, απειλές ή υποσχέσεις ανταμοιβής. Ξεκινάει από την καρδιά, τη συμπόνια και την αναγνώριση ότι η ζωή είναι κοινή. Η ηθική είναι μια ανθρώπινη υπόθεση που πηγάζει από την κοινωνική μας φύση. Οι αληθινές ηθικές αξίες λάμπουν με το δικό τους φως (όπως ο νόμος της βαρύτητας) και δεν χρειάζονται θεία επιβολή. Ο άνθρωπος που ενεργεί σωστά χωρίς φόβο τιμωρίας είναι πραγματικά ηθικός.
-
Επιστήμη και Συνείδηση: Η γνώση από μόνη της δεν αρκεί. Η δύναμη χωρίς συνείδηση οδηγεί στην καταστροφή. Οι επιστήμονες πρέπει να ρωτούν όχι μόνο «μπορεί να γίνει;» αλλά «πρέπει να γίνει;». Το να ανακαλύπτεις σημαίνει να είσαι υπεύθυνος. Η επιστήμη πρέπει να ενώνεται με τη συνείδηση, ώστε να γίνει ευλογία και όχι κατάρα.
-
Εναντίον του Εθνικισμού και της Διαίρεσης: Το σύμπαν διδάσκει την ενότητα. Ο εθνικισμός είναι μια ασθένεια που τυφλώνει το μυαλό στην αλήθεια. Το να διαιρούμε την ανθρωπότητα σε εμπόλεμες φυλές αρνείται την κοσμική τάξη. Οι νόμοι της φυσικής δεν αλλάζουν στα σύνορα ενός έθνους, και η βαρύτητα δεν σέβεται σημαίες. Η επιβίωση της ανθρωπότητας εξαρτάται από την αναγνώριση ότι είμαστε ένα είδος, μια οικογένεια.
-
Η Ειρήνη ως Σεβασμός (Reverence): Το να ζει κανείς εν ειρήνη είναι η ίδια η πράξη του σεβασμού. Η βία είναι δυσαρμονία, η άρνηση της ενότητας. Η αληθινή ειρήνη είναι η ανθρώπινη ηχώ του κοσμικού νόμου, η σκόπιμη επιλογή να επιλύουμε τις συγκρούσεις μέσω της κατανόησης. Η ειρήνη απαιτεί θάρρος. Η ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί με τη βία· μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την κατανόηση.
Γιατί η Ψευδαίσθηση Επιμένει
Η παρανόηση του προσωπικού Θεού επιμένει για τρεις βασικούς λόγους:
-
Η Άνεση της Βεβαιότητας: Η ψευδαίσθηση προσφέρει παρηγοριά. Είναι πιο εύκολο να πιστεύεις ότι κάποιος σε προσέχει παρά να παραδέχεσαι ότι η ζωή εκτυλίσσεται σύμφωνα με αμερόληπτους νόμους. Η βεβαιότητα, ακόμα κι αν είναι ψεύτικη, είναι πιο ζεστή από την αλήθεια αν η αλήθεια φαντάζει ψυχρή. Η ωριμότητα απαιτεί να ξεπεράσουμε την ανάγκη για ψεύτικη ασφάλεια.
-
Η Χρησιμότητα της Εξουσίας: Ιερείς και άρχοντες έχουν χρησιμοποιήσει την αυθεντία ενός προσωπικού Θεού για να δικαιολογήσουν πολέμους και να επιβάλουν υπακοή. Η εικόνα ενός Θεού που ανταμείβει και τιμωρεί έχει γίνει όπλο στα χέρια της εξουσίας για να διατηρήσει τον έλεγχο. Ένας Θεός που δεν μπορεί να δωροδοκηθεί ή να διαταχθεί είναι άχρηστος για τους τυράννους.
-
Η Συνήθεια της Γλώσσας: Η ανθρώπινη γλώσσα είναι δομημένη πάνω στην προσωπική εμπειρία. Όταν προσπαθούμε να μιλήσουμε για το άπειρο, αναπόφευκτα το ανάγουμε σε όρους προσωπικούς (πρόθεση, επιθυμία, ανταμοιβή). Η χρήση μεταφορών σκληραίνει σε κυριολεκτική πίστη και δόγμα.
Καταληκτική Επιβεβαίωση
Το μεγαλύτερο λάθος είναι να συρρικνώνουμε τον Θεό στη δική μας εικόνα. Η μεγαλύτερη σοφία είναι να βλέπουμε τον Θεό στην αρμονία όλων όσα υπάρχουν. Το να ζούμε με αυτή τη σοφία σημαίνει να ζούμε όχι με φόβο, αλλά με ελευθερία· όχι με δεισιδαιμονία, αλλά με υπευθυνότητα· όχι με διαίρεση, αλλά με ενότητα· όχι με βία, αλλά με ειρήνη.
Ο Θεός δεν είναι ένας κριτής με λογιστικό βιβλίο ούτε ένας βασιλιάς σε θρόνο. Ο Θεός είναι η αρμονία του σύμπαντος, ο νόμος που το συγκρατεί, το μυστήριο που μας ταπεινώνει, η ομορφιά που μας ξυπνά στο δέος.
0 Σχόλια