Γιατί μας αρέσει ο τσακωμός και το δράμα;
Η Έλξη της Σύγκρουσης: Από την Αρχαία Ρώμη στο YouTube
Έχει παρατηρηθεί ότι δημοσιεύματα και βίντεο με τσακωμούς ή «BF» (beef, δηλαδή διαφωνία ή κόντρα, όπως τα λένε οι νέοι) μεταξύ ανθρώπων συγκεντρώνουν συνήθως πάρα πολλές προβολές και γνωρίζουν μεγάλη δημοσιότητα. Η τάση για την απόλαυση των συγκρούσεων και των μαχών μεταξύ άλλων είναι πανάρχαια. Για παράδειγμα, στην αρχαία Ρώμη, ο κόσμος ζητοκραύγαζε όταν άνθρωποι σφαγιάζονταν στις αρένες, και αυτή η τάση δεν έχει αλλάξει πολύ έκτοτε.
Οι δημιουργοί περιεχομένου γνωρίζουν πολύ καλά την ακόρεστη αυτή τάση. Η πλειονότητα των εκπομπών της ιδιωτικής ελληνικής τηλεόρασης τα τελευταία 36 χρόνια –πρωϊνάδικα, μεσημεριανάδικα, ριάλιτι (reality shows, τηλεπαιχνίδια πραγματικότητας), ακόμη και μεταμεσονύκτιες εκπομπές– βασίστηκαν σε αυτή την ανθρώπινη ανάγκη. Βγάζουν ανθρώπους να εξευτελίζονται, να πλακώνονται, ενώ πολλά θέματα καθημερινάδικα εκπομπών τηλεόρασης, ξεκινούν με φράσεις όπως «νέα κόντρα ξέσπασε μεταξύ του Α και του Β» ή «το τάδε διάσημο ζεύγος χώρισε».
Η Τηλεοπτική Σαπίλα και η Κακοποίηση της Κριτικής Σκέψης
Η τηλεόραση, ωθούμενη από ένα σύστημα, επιλέγει την εύκολη λύση και την πιασάρικη είδηση, κακοποιώντας την κριτική μας σκέψη. Αντί να αναδείξουν, για παράδειγμα, έναν από τους μεγαλύτερους Έλληνες τραγουδοποιούς, οι δημοσιογράφοι συχνά επικεντρώνονται στο πώς θα δημιουργήσουν και θα φουντώσουν μία νέα κόντρα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της συνέντευξης του Γιώργου Νταλάρα για τον Βασίλη Τσιτσάνη, όπου οι δημοσιογράφοι ασχολήθηκαν με το τι είπε ο Νταλάρας για κάποιους άλλους τραγουδιστές και πώς απάντησαν εκείνοι, με τον Νταλάρα να χαρακτηρίζει αυτό που κάνουν ως «γελοιότητα».
Αυτή η «σαπίλα» της τηλεόρασης, που περιλαμβάνει κόντρες μεταξύ διαμορφωτών γνώμης (influencers, άτομα που επηρεάζουν την κοινή γνώμη) και ξεκατινιάσματα, ήρθε δυστυχώς σιγά-σιγά και στο YouTube. Παρόλο που κάποια κανάλια αγωνίζονται να αποτάξουν αυτή τη συνήθεια και να στρέψουν το ενδιαφέρον του κόσμου σε πιο ουσιώδη θέματα, τα βίντεο με διχόνοιες και μηνύσεις σχεδόν μονοπωλούν.
Ο Φαύλος Κύκλος του Αλγόριθμου
Στην εξάπλωση του δράματος συμβάλλουν και οι πλατφόρμες (platforms, ψηφιακές υπηρεσίες). Ο καυγάς είναι κλικ επισκεψημότητας και ο αλγόριθμος (algorithm, μαθηματικός τύπος που καθορίζει ποιο περιεχόμενο προβάλλεται) «διψάει» για το κλικ. Οι θεατές είναι πιο πιθανό να αντιδράσουν ή να σχολιάσουν τέτοιο περιεχόμενο. Ο αλγόριθμος, βλέποντας περισσότερες αλληλεπιδράσεις, το προωθεί, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο:
- Ο κόσμος θέλει το δράμα, αυξάνοντας τις προβολές.
- Οι αυξημένες προβολές προωθούν το υλικό.
- Αυτό εκπαιδεύει τον κόσμο να αρέσκεται ακόμη πιο πολύ σε αυτό το περιεχόμενο.
Για να σπάσει αυτός ο κύκλος, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε γιατί μας αρέσει το δράμα.
Η Σκοτεινή Έλξη: Εξέλιξη και Βιοχημεία
Η κατανόηση αυτής της σκοτεινής έλξης απαιτεί επιστροφή χιλιάδων χρόνων.
Εξελικτική Βιολογία: Η παρατήρηση κοινωνικών συγκρούσεων ήταν χρήσιμη για τους προγόνους μας, καθώς παρείχε πληροφορίες για τις ιεραρχίες, τις συμμαχίες και τις απειλές, συμβάλλοντας έτσι στην επιβίωση. Ο καυγάς δεν ήταν μόνο ψυχαγωγία αλλά και πληροφορία: Ποιος παραβίασε τους κανόνες; Ποιον εμπιστεύομαι; Ποιος είναι επικίνδυνος;
Κοινωνική Κριτική (Κουτσομπολιό): Σε πιο καθημερινή βάση, η συζήτηση για τις πράξεις και συμπεριφορές του κοινωνικού μας περιγύρου ονομάζεται κουτσομπολιό, ή πιο επιστημονικά, «ελάσσονος σημασίας κοινωνική κριτική». Από τα αρχαία χρόνια, ήταν ένα μέσο για να κατανοήσουμε τον περίγυρό μας, δίνοντας πληροφορίες για τον χαρακτήρα, την ψυχική κατάσταση, τους φίλους και τους εχθρούς των άλλων.
Βιοχημεία: Ο ανθρώπινος εγκέφαλος «διψάει για ερεθίσματα». Οι καυγάδες, το δράμα και οι αποκαλύψεις είναι γεμάτα από αυτά, και μάλιστα χωρίς να διατρέχουμε εμείς κάποιον κίνδυνο. Δημιουργείται μία ένταση, σαν να βλέπουμε θρίλερ (thriller, ταινία αγωνίας) ή ποδόσφαιρο, ενώ είμαστε ασφαλείς στο σαλόνι μας με ποπκόρν (popcorn, καλαμπόκι που σκάει).
Με αυτόν τον τρόπο, πυροδοτείται η αδρεναλίνη (adrenaline, ορμόνη του στρες) και η ντοπαμίνη (dopamine, νευροδιαβιβαστής της ευχαρίστησης). Ο εγκέφαλος ανταμείβεται με μικρές δόσεις σοκ και έντασης, ακόμη και όταν πρόκειται για άλλα άτομα.
Φθόνος, Ανταμοιβή και Χαιρεκακία
Ο εγκέφαλός μας ψάχνει τα «ταρακουνήματα», αλλιώς βαριέται. Ένας δημόσιος καυγάς προσφέρει ένταση στο πιάτο, χωρίς να απαιτεί σκέψη ή προσπάθεια.
Μία μελέτη του 2009 στην Ιαπωνία έδειξε ότι η ευχαρίστηση που προέρχεται από την ατυχία του άλλου ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής. Διαπιστώθηκε ότι:
- Όσο πιο έντονος ήταν ο φθόνος για κάποιον, τόσο μεγαλύτερη ήταν η ευχαρίστηση όταν του συνέβαινε κάτι κακό.
- Όσο πιο εφάμιλλος ή ανώτερος ήταν κάποιος σε σχέση με τους συμμετέχοντες, τόσο μεγαλύτερο φθόνο ένιωθαν γι' αυτόν.
Επιπλέον, πολλές φορές νιώθουμε να εξυψωνόμαστε μέσα από την παρακμή και τις συγκρούσεις των άλλων. Αυτό σχετίζεται με τις εγωιστικές ανάγκες της πυραμίδας του Maslow (ψυχολογική θεωρία ιεράρχησης αναγκών). Η χαρά που νιώθουμε από την πτώση των άλλων ονομάζεται χαιρεκακία (schadenfreude στα γερμανικά).
Σύμφωνα με έρευνες, η προσωπική ανασφάλεια και η χαμηλή αυτοεκτίμηση (self-esteem, εκτίμηση του εαυτού) συνδέονται άμεσα με τη χαιρεκακία. Όταν αισθανόμαστε ότι υστερούμε, μας ανακουφίζει να βλέπουμε τους φαινομενικά καλύτερους να πέφτουν. Αυτό φαίνεται, για παράδειγμα, σε οπαδούς μικρότερων ομάδων που χαίρονται με την κακή ευρωπαϊκή πορεία μεγαλύτερων.
Η Θεωρία της Κοινωνικής Σύγκρισης
Ο κοινωνικός ψυχολόγος Leon Festinger πρότεινε ότι οι άνθρωποι έχουν μία θεμελιώδη ανάγκη να αξιολογούν τον εαυτό τους συγκρίνοντάς τον με άλλους. Υπάρχουν δύο βασικά είδη σύγκρισης:
- Ανοδική Σύγκριση (Upward Comparison): Συγκρίνεσαι με κάποιον καλύτερο (μπορεί να εμπνεύσει ή να αποθαρρύνει).
- Καθοδική Σύγκριση (Downward Comparison): Συγκρίνεσαι με κάποιον φαινομενικά χειρότερο (νιώθεις ανωτερότητα ή ανακούφιση).
Το δράμα πυροδοτεί την καθοδική σύγκριση. Όταν βλέπουμε κάποιον να εκτίθεται, να γελοιοποιείται ή να καυγαδίζει, νιώθουμε συχνά ανακούφιση. Αυτή η υποσυνείδητη διαδικασία σύγκρισης ενισχύει την αυτοεκτίμησή μας, οδηγώντας σε σκέψεις όπως: «Εγώ δεν φωνάζω έτσι», «Εγώ δεν φέρομαι έτσι», «Εγώ κρατάω επίπεδο».
Άρα, η παρακολούθηση συγκρούσεων μπορεί να λειτουργήσει ως μορφή συναισθηματικής αυτοάμυνας. Αν αισθάνεσαι ανεπαρκής, βλέποντας άλλους να αποτυγχάνουν, αισθάνεσαι λιγότερο αποτυχημένος. Αισθάνεσαι καλύτερα όχι επειδή ανέβηκες εσύ πραγματικά, αλλά επειδή έπεσαν οι άλλοι.
Τέλος, βλέποντας την πτώση πιο επιτυχημένων ανθρώπων, παίρνουμε μία δόση ικανοποίησης, δικαιολογώντας έτσι τη δική μας κατάσταση. Παίρνουμε την επιβεβαίωση: «Να, είδες; Τα πολλά λεφτά και η επιτυχία δεν φέρνουν την ευτυχία», ακόμη κι αν στην πραγματικότητα τα πράγματα αυτά δεν συνδέονται.
Συμπέρασμα: Το δράμα ως σαβουροτροφή
Δεν είναι κακό το ότι μας τραβάει το δράμα—είναι φυσικό. Ωστόσο, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να το παρακολουθείς πού και πού και στο να τρέφεσαι με αυτό.
Το δράμα είναι σαν το junk food (σαβουροτροφή, ανθυγιεινή τροφή). Είναι απολαυστικό όταν το καταναλώνεις, αλλά αν μάθεις να τρέφεσαι μόνο με αυτό, θα σε βλάψει. Αν κάθε φορά που μπαίνεις στο διαδίκτυο ψάχνεις ποιος τσακώθηκε με ποιον, ίσως πρέπει να αναρωτηθείς αν αφιερώνεις τον χρόνο σου σε επιφανειακό περιεχόμενο.
Η προσοχή μας είναι πολύτιμη, και ο τρόπος που την επενδύουμε ορίζει ποιοι γινόμαστε. Το δράμα ίσως είναι ανθρώπινο, αλλά η άρνηση να το ταΐσεις αποτελεί μία υπέρβαση που μπορείς να κάνεις.
0 Σχόλια