Το τέλος της εποχής της «καλής υπερδύναμης»: Ουκρανία, Γάζα και οι κίνδυνοι για την Ελλάδα
Η εποχή όπου ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη μπορούσε να «πιστεύει» ότι οι ΗΠΑ λειτουργούν κυρίως ως καλοπροαίρετη υπερδύναμη του διεθνούς δικαίου έχει ουσιαστικά τελειώσει· σήμερα η εικόνα τους μοιάζει πολύ περισσότερο με κλασική ιμπεριαλική δύναμη που κινείται πρωτίστως με κριτήριο τον συσχετισμό ισχύος και τα δικά της συμφέροντα.[dergipark+5]
Η διαρροή του αμερικανικού σχεδίου για την Ουκρανία, η διαχείριση του πολέμου Ισραήλ–Χαμάς και η προσπάθεια «σπασίματος» του άξονα Ρωσίας–Κίνας από τον Τραμπ δεν αναιρούν απλώς το ηθικό αφήγημα, αλλά το εκθέτουν πια απροκάλυπτα.[bbc+7]
Το νέο σχέδιο για την Ουκρανία
Το διαρρεύσαν 28-σημείο σχέδιο που προωθεί ο Τραμπ απαιτεί από την Ουκρανία να αποδεχθεί την Κριμαία, το Λουχάνσκ και το Ντονέτσκ ως ρωσικά, να αποσυρθεί από τμήματα του Ντονμπάς που ακόμη ελέγχει, να μειώσει δραστικά τις ένοπλες δυνάμεις της και να παραιτηθεί από την ένταξη στο ΝΑΤΟ.[aljazeera+9]
Αναλυτές και ευρωπαίοι αξιωματούχοι χαρακτηρίζουν το κείμενο «ρωσικό ευχολόγιο» ή de facto απαίτηση συνθηκολόγησης, επειδή ενσωματώνει σχεδόν όλες τις στρατηγικές στοχεύσεις της Μόσχας (παγίωση των εδαφικών κερδών, ουδετεροποίηση της Ουκρανίας, περιορισμός στρατού), αλλά πλασάρεται ως «αμερικανικό ειρηνευτικό σχέδιο».[chathamhouse+9]
Η ουσία είναι ότι η Ουάσιγκτον –υπό την παρούσα ηγεσία– δεν εμφανίζεται ως εγγυητής του διεθνούς δικαίου και της εδαφικής ακεραιότητας ενός θύματος εισβολής, αλλά ως διαμεσολαβητής που πιέζει το θύμα να νομιμοποιήσει τα αποτελέσματα της βίας για να «κλείσει» ένα μέτωπο στον παγκόσμιο ανταγωνισμό με την Κίνα.[abc+7]
ΗΠΑ, Ισραήλ και Χαμάς
Στον πόλεμο Γάζας, οι ΗΠΑ στήριξαν μαζικά στρατιωτικά και πολιτικά το Ισραήλ, υιοθετώντας αρχικά τον στόχο της «καταστροφής της Χαμάς», ακόμη και όταν οι απώλειες αμάχων αυξάνονταν σε δεκάδες χιλιάδες.[wikipedia+6]
Ταυτόχρονα όμως, αμερικανοί αξιωματούχοι και υπηρεσίες πληροφοριών δηλώνουν πλέον ανοιχτά ότι η πλήρης εξάλειψη της Χαμάς ως οργάνωσης/ιδεολογίας είναι ανέφικτη και ότι ο στόχος πρέπει να περιοριστεί στη διάλυση της στρατιωτικής και κυβερνητικής της δομής, όχι στην «εξαφάνιση» κάθε μέλους ή της ιδέας.[edition.cnn+7]
Η αμερικανική πίεση προς το Ισραήλ δεν είναι υπέρ της Χαμάς, αλλά υπέρ ενός πιο ρεαλιστικού –και πολιτικά διαχειρίσιμου– ορισμού της νίκης, ώστε να υπάρξει μετάβαση σε κάποιο σχήμα διακυβέρνησης της Γάζας και να περιοριστούν οι καταγγελίες για μαζικές παραβιάσεις ανθρωπιστικού δικαίου.[nytimes+7]
Αυτό, φυσικά, αποκαλύπτει και πάλι τον κυνισμό της υπερδύναμης: στόχος δεν είναι η συνεπής εφαρμογή κανόνων, αλλά η διαχείριση του κόστους (πολιτικού, στρατηγικού, ηθικού) ενός πολέμου που ήδη πλήττει σοβαρά την εικόνα των ΗΠΑ στον παγκόσμιο Νότο.[brookings+5]
Ήταν ποτέ οι ΗΠΑ «καλή» υπερδύναμη;
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, οι ΗΠΑ προώθησαν συνειδητά την ιδέα της «φιλελεύθερης ηγεμονίας»: εξαγωγή δημοκρατίας, δικαιωμάτων, αγοράς και διεθνών θεσμών ως δήθεν παγκόσμιο δημόσιο αγαθό – συχνά με στρατιωτικά μέσα.[academic.oup+8]
Ταυτόχρονα όμως, παρεμβάσεις όπως ο πόλεμος στο Ιράκ το 2003 θεωρήθηκαν από μεγάλο μέρος νομικών και κρατών ως παράνομες ή τουλάχιστον μη νομιμοποιημένες από τον ΟΗΕ, με κατηγορίες για παραβίαση του Χάρτη και για «διπλά στάνταρ» στην εφαρμογή των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας.[wikipedia+7]
Έτσι, η εικόνα της «καλής» υπερδύναμης ήταν πάντα ένα μείγμα πραγματικών θετικών στοιχείων (στήριξη δημοκρατικών μεταβάσεων, διεθνείς θεσμοί) και ωμής ισχύος που εργαλειοποιούσε την ηθική ρητορική όταν συνέφερε.[d-nb+8]
Η σημερινή φάση δεν αλλάζει τη βαθύτερη φύση της αμερικανικής ισχύος, αλλά διαλύει τις αυταπάτες: η Ουάσιγκτον δεν προσποιείται καν πειστικά ότι προτεραιότητα έχει η αρχή «καμία επιβράβευση του επιτιθέμενου» στην Ουκρανία ή η αμερόληπτη προστασία αμάχων στη Γάζα.[dw+9]
ΕΕ: ανικανότητα ή βαθιά διάσπαση;
Η ΕΕ δεν είναι απλώς «ανίκανη», αλλά διχασμένη ανάμεσα σε «γεράκια» (Πολωνία, Βαλτικές χώρες κ.ά.) που ζητούν σκληρή γραμμή απέναντι στη Ρωσία και σε «περιστέρια» (π.χ. Ιταλία, τμήμα Γερμανίας) που προτιμούν γρήγορη ειρήνη ακόμη και με ουκρανικές παραχωρήσεις.[lemonde+2]
Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η κοινή γνώμη στην Ευρώπη ταλαντεύεται ανάμεσα στην τιμωρία της Ρωσίας και στην κόπωση από τον πόλεμο, ενώ παράλληλα αυξάνεται η επιθυμία για ενίσχυση της αυτόνομης ευρωπαϊκής άμυνας, ακριβώς επειδή οι ΗΠΑ θεωρούνται όλο και λιγότερο αξιόπιστος εγγυητής.[ecfr+3]
Η αντίδραση πολλών ευρωπαίων ηγετών στο αμερικανικό σχέδιο για την Ουκρανία είναι ενδεικτική: το θεωρούν ελλιπές, επικίνδυνο για την ασφάλεια της Ευρώπης και προϊόν διαπραγμάτευσης ΗΠΑ–Ρωσίας με ελάχιστη ευρωπαϊκή συμμετοχή, παρότι τυπικά χαιρετίζουν κάθε προσπάθεια για ειρήνη.[cnn+5]
Με άλλα λόγια, η ΕΕ δεν ζητά «μόνο πόλεμο», αλλά αδυνατεί να αρθρώσει μια ενιαία, αυτόνομη στρατηγική· αυτό αφήνει κενό, το οποίο γεμίζουν οι ΗΠΑ με λύσεις προσαρμοσμένες στα δικά τους παγκόσμια παίγνια.[eucrim+4]
Ρωσία, Κίνα και η στρατηγική Τραμπ
Ο Τραμπ έχει δηλώσει ανοιχτά ότι στόχος του είναι να «απο-ενώσει» Ρωσία και Κίνα, θεωρώντας την Κίνα τον κύριο στρατηγικό αντίπαλο και τη Ρωσία έναν πιθανό –έστω προσωρινό– εταίρο εναντίον της.[businessinsider+5]
Αναλυτές εκτιμούν ότι για να «τραβήξει» τη Μόσχα μακριά από το Πεκίνο, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να προσφέρει στον Πούτιν μια συμφωνία για την Ουκρανία που ικανοποιεί τις βασικές του απαιτήσεις, κάτι που φαίνεται καθαρά στο περιεχόμενο του τωρινού σχεδίου.[geopoliticalmonitor+5]
Πολλοί προειδοποιούν όμως ότι αυτή η λογική μπορεί να αποτύχει, διότι η ρωσοκινεζική σχέση έχει ήδη αποκτήσει βαθιά δομικά χαρακτηριστικά (ενέργεια, όπλα, κοινή αντι-αμερικανική ατζέντα) και ότι η υπερβολική παραχώρηση προς τη Ρωσία θα διαβρώσει περαιτέρω τη διεθνή νομιμοποίηση των ΗΠΑ και της Δύσης.[kcl+6]
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τη «νομιμοποίηση» των ΗΠΑ
Ο συνδυασμός ενός σχεδίου που μοιάζει με «νομιμοποίηση της ρωσικής εισβολής», μιας πολιτικής στη Γάζα που θεωρείται από πολλούς ως συνενοχή σε μαζικές παραβιάσεις ανθρωπιστικού δικαίου και μιας απόπειρας εργαλειακής χρήσης της Ρωσίας εναντίον της Κίνας, ενισχύει την αντίληψη ότι οι ΗΠΑ έχουν πάψει να λειτουργούν έστω και προσχηματικά ως θεματοφύλακας κανόνων.[nytimes+9]
Σε ένα ήδη κλυδωνιζόμενο «φιλελεύθερο διεθνές σύστημα», αυτό επιταχύνει τη μετάβαση σε έναν πιο ωμά πολυπολικό κόσμο, όπου οι μεγάλες δυνάμεις –ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, περιφερειακοί πόλοι– συγκρούονται ανοιχτά και τα μικρότερα κράτη (όπως η Ουκρανία, αλλά και χώρες σαν την Ελλάδα) νιώθουν ότι μένουν χωρίς πραγματικό προστάτη των κανόνων.[institutdelors+6]
Άρα, η απάντηση στο ερώτημά σου είναι ότι η «εποχή της καλής υπερδύναμης» ήταν σε μεγάλο βαθμό μύθος ακόμη και όταν φάνταζε πειστικός· αυτό που βλέπουμε σήμερα, με το ουκρανικό σχέδιο και τη διαχείριση του πολέμου στη Γάζα, είναι απλώς η πλήρης αποκάλυψη του πραγματικού, ωμού υποβάθρου της αμερικανικής ισχύος.[digital-commons.usnwc+8]
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για εμάς
Και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για εμάς είναι: αν ο επιτιθέμενος «επιβραβεύεται» με εδαφικά κέρδη μέσω μιας πολιτικά επιβεβλημένης ειρήνης, ανοίγει ένα επικίνδυνο προηγούμενο για κάθε αναθεωρητική δύναμη – και η Τουρκία είναι κλασικό παράδειγμα τέτοιας δύναμης.[eliamep+4]
Το προηγούμενο των παραχωρήσεων στον επιτιθέμενο
Στη θεωρία του διεθνούς δικαίου, η αρχή είναι σαφής: δεν πρέπει να αναγνωρίζονται μόνιμα εδαφικά κέρδη που προέκυψαν από επιθετικό πόλεμο, ακριβώς για να μην ενθαρρύνονται νέες επιθέσεις.[verfassungsblog+3]
Όμως, αν η διεθνής κοινότητα –και ειδικά οι μεγάλες δυνάμεις– αποδεχθούν σε μια συμφωνία ειρήνης την κατοχή εδαφών από τον εισβολέα, πρακτικά στέλνουν μήνυμα ότι «η ισχύς παράγει δίκαιο» και ότι, με τον κατάλληλο συσχετισμό δυνάμεων, οι παραβιάσεις μπορούν εκ των υστέρων να νομιμοποιηθούν.[wikipedia+3]
Αυτό δεν μένει θεωρητικό· αναλυτές ήδη προειδοποιούν ότι τυχόν ουκρανικές παραχωρήσεις στη Ρωσία, υπό πίεση ΗΠΑ/Δύσης, θα λειτουργήσουν ως σήμα προς κάθε αναθεωρητικό καθεστώς πως «αν αντέξεις τον αρχικό διεθνή θόρυβο, στο τέλος θα πάρεις κάτι».[ieee+3]
Τουρκία ως αναθεωρητική/επεκτατική δύναμη
Σειρά μελετών περιγράφουν την Τουρκία του Ερντογάν ως αναθεωρητική δύναμη, που επιχειρεί «ριζική αναθεώρηση του status quo» σε Ανατολική Μεσόγειο, Αιγαίο, Συρία, Ν. Καύκασο, εκμεταλλευόμενη κενά ισχύος και αδιαφορώντας ολοένα περισσότερο για τη διεθνή νομιμότητα.[chathamhouse+3]
Η στρατηγική «Γαλάζια Πατρίδα» (Mavi Vatan) διεκδικεί υπερβολικά διευρυμένες θαλάσσιες ζώνες σε βάρος Ελλάδας και Κύπρου, ενώ η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, προσπαθώντας να επιβάλει μονομερώς δικές της ερμηνείες.[sipri+3]
Παράλληλα, η Άγκυρα έχει ήδη ιστορικό παράνομης χρήσης βίας και κατοχής: η εισβολή στην Κύπρο το 1974 και η συνεχιζόμενη στρατιωτική παρουσία στον βορρά έχουν κριθεί από ΟΗΕ, ΕΔΑΔ και πλήθος νομικών ως παράνομη κατοχή και απόπειρα απόσχισης που δεν αναγνωρίζεται διεθνώς.[wikipedia+4]
Τι δείχνει η περίπτωση της Κύπρου
Η «ΤΔΒΚ» παραμένει μη αναγνωρισμένο μόρφωμα: το Συμβούλιο Ασφαλείας χαρακτήρισε τη μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας «νομικά άκυρη» και ζήτησε την απόσυρσή της, ενώ η διεθνής κοινότητα συνεχίζει να θεωρεί το σύνολο της Κύπρου ένα κράτος μέλος της ΕΕ με βόρειο τμήμα υπό παράνομη κατοχή.[uniset+3]
Αυτό δείχνει ότι ακόμη και όταν δημιουργούνται τετελεσμένα με τη βία, η διεθνής μη-αναγνώριση μπορεί να τα κρατά σε ένα καθεστώς μόνιμης νομικής αμφισβήτησης, με πολιτικό και οικονομικό κόστος για τον κατακτητή, χωρίς όμως να αναιρεί το τετελεσμένο επί του εδάφους.[pergamos.lib.uoa+3]
Το επικίνδυνο με την Ουκρανία είναι ότι, αν οι ίδιες οι μεγάλες δυνάμεις που μέχρι τώρα τυπικά υπερασπίζονταν την αρχή «καμία επιβράβευση του επιτιθέμενου» τώρα υπογράψουν συμφωνία που χαρίζει στη Ρωσία μόνιμα εδάφη, η διαφορά με την Κύπρο θα είναι πως η νομιμοποίηση δεν θα είναι de facto, αλλά de jure.[chathamhouse+3]
Πώς επηρεάζει αυτό την Τουρκία
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η Άγκυρα μπορεί να συμπεράνει ότι, αν καταφέρει να επιβάλει τετελεσμένα και να «παγώσει» μια κατάσταση για αρκετό καιρό, αργά ή γρήγορα κάποια μεγάλη συμφωνία ισχύος θα της αναγνωρίσει μέρος όσων κέρδισε – ιδίως αν παίζει ρόλο-κλειδί ανάμεσα σε μπλοκ (ΝΑΤΟ–Ρωσία, Δύση–Μ. Ανατολή κ.λπ.).[bruegel+3]
Ήδη σε Ανατολική Μεσόγειο και Αιγαίο βλέπουμε την τακτική «δοκιμάζω όρια, δημιουργώ κρίσεις, υποχωρώ μισό βήμα, κερδίζω κάτι μικρό, επανέρχομαι αργότερα», την οποία αναλύουν ευρωπαϊκά ινστιτούτα ως πρόβλημα κατευνασμού απέναντι σε μια αναθεωρητική Τουρκία.[rieas+3]
Αν ο κόσμος δει ότι η Ρωσία ανταμείβεται με εδάφη για την εισβολή στην Ουκρανία, η ψυχολογία κόστους–οφέλους για την Άγκυρα (και για άλλες δυνάμεις σαν το Ιράν κ.ά.) θα μετατοπιστεί υπέρ πιο επιθετικών επιλογών, γιατί θα μοιάζει πιο ρεαλιστικό να «κλειδώσουν» κέρδη μελλοντικά μέσω κάποιας μεγάλης διαπραγμάτευσης.[globalanalytics-bg+3]
Τα «φρένα» που ακόμη υπάρχουν
Από την άλλη πλευρά, η περίπτωση της Κύπρου δείχνει και το όριο της στρατηγικής «παίρνω και μετά ζητάω αναγνώριση»: πενήντα χρόνια μετά, η Τουρκία δεν έχει πετύχει διεθνή νομιμοποίηση της κατοχής, ενώ η ΕΕ και ο ΟΗΕ εξακολουθούν να μιλούν για παράνομη κατοχή ευρωπαϊκού και κυπριακού εδάφους.[hudoc.echr.coe+3]
Η ΕΕ, παρά τις αντιφάσεις της, επιμένει ότι ο σεβασμός στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και στα κυριαρχικά δικαιώματα Ελλάδας και Κύπρου είναι προϋπόθεση για ομαλές σχέσεις με την Τουρκία, διατηρώντας στο τραπέζι και την απειλή κυρώσεων για νέες προκλήσεις.[eustudies+3]
Άρα, ναι: ένα «ουκρανικό προηγούμενο» νομιμοποίησης κατακτήσεων θα ενισχύσει τον αναθεωρητισμό της Τουρκίας· αλλά αυτό δεν σημαίνει αυτόματα ότι η διεθνής κοινότητα είναι έτοιμη να δεχθεί τουρκικές παράνομες διεκδικήσεις σε Κύπρο και Αιγαίο, ιδίως όσο η Ελλάδα και η Κύπρος παραμένουν μέσα στον σκληρό πυρήνα της ΕΕ.[ecfr+4]
0 Σχόλια