Η Υπερπροβολή της Εγκληματικότητας στα Δελτία Ειδήσεων: Πώς κατασκευάζεται μια κοινωνία φόβου - Μέρος 2ο
Εδώ διαβάστε το 1ο μέροςΕισαγωγή
Ο σύγχρονος τηλεθεατής, ανοίγοντας τα δελτία ειδήσεων, εκτίθεται καθημερινά σε ένα σταθερό μοτίβο: ανθρωποκτονίες, κακοποιήσεις, κλοπές, οικογενειακά δράματα, απαγωγές, πανικός, αστυνομικές επιχειρήσεις. Δεν είναι ότι δεν προβάλλονται σοβαρές ειδήσεις – πολιτικές, οικονομικές, γεωπολιτικές ή κοινωνικές. Ωστόσο, η ποσοστιαία και χρονική βαρύτητα που δίνεται στην εγκληματικότητα είναι δυσανάλογη της πραγματικής παρουσίας της στην κοινωνική ζωή. Το αποτέλεσμα είναι η οικοδόμηση μιας στρεβλής εικόνας για τον κόσμο: μιας κοινωνίας «που βυθίζεται στο έγκλημα», όπου ο πολίτης νιώθει περικυκλωμένος από αόρατους κινδύνους.
Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό. Αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων καπιταλιστικών συστημάτων ενημέρωσης, όπου ο ανταγωνισμός για την προσοχή, η εμπορευματοποίηση της πληροφορίας και η πολιτική χρησιμότητα του φόβου συνθέτουν ένα ισχυρό τρίγωνο που εξηγεί την υπερπροβολή της εγκληματικότητας.
1. Από τον Γουτεμβέργιο στο CNN: η ιστορική γέννηση του «αν το αίμα ρέει, πάει πρώτο»
Η τάση υπερπροβολής βίαιων ειδήσεων δεν είναι νέα. Ανάγεται ήδη στις φυλλάδες του 19ου αιώνα, κυρίως στις ΗΠΑ και την Αγγλία, όπου ο κίτρινος Τύπος (yellow journalism):
ανακάλυψε ότι όσο πιο σοκαριστική είναι μια είδηση, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πωλήσεις φύλλων.
Ο William Randolph Hearst, η θρυλική μορφή που ενέπνευσε τον «Citizen Kane», φέρεται να είπε:
“If it bleeds, it leads.”
Η λογική αυτή ενισχύθηκε τον 20ό αιώνα με την τηλεόραση. Από τα τέλη του ’60 και ειδικά μετά το Watergate, ο τηλεοπτικός χρόνος έγινε προϊόν:
μετρήσιμο, ανταγωνιστικό, οικονομικά αποδοτικό.
Το μοντέλο «αίμα – δράμα – φόβος» έγινε η ασφαλέστερη συνταγή τηλεθέασης.
Στη δεκαετία του ’80, το CNN και τα συνεχή 24ωρα δελτία ειδήσεων πολλαπλασίασαν την ανάγκη για εντυπωσιακό, άμεσο και συγκρουσιακό περιεχόμενο. Ένα έγκλημα μπορεί να καλυφθεί για:
μέρες, με αναλυτές, ρεπορτάζ, δάκρυα συγγενών, αστυνομικούς και δικηγόρους στα παράθυρα.
Και όλα αυτά χωρίς το κόστος μιας πραγματικής ερευνητικής δημοσιογραφίας.
2. Η ψυχολογία του θεατή: γιατί το έγκλημα «πουλάει»
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εξελικτικά φτιαγμένος έτσι ώστε να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στο αρνητικό, επειδή για εκατομμύρια χρόνια:
όποιος ανίχνευε τον κίνδυνο έγκαιρα, είχε περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης.
Στην ψυχολογία αυτό λέγεται:
Negativity Bias
(προκατάληψη υπέρ του αρνητικού)
Αυτό σημαίνει ότι:
μια κακή είδηση έχει μεγαλύτερη συναισθηματική επίδραση από πέντε καλές, ο εγκέφαλος θυμάται περισσότερο τον φόβο.
Τα ΜΜΕ το γνωρίζουν πολύ καλά. Και το χρησιμοποιούν.
Ο Daniel Kahneman, νομπελίστας ψυχολόγος, εξηγεί ότι ο άνθρωπος δεν αξιολογεί τον κόσμο ορθολογικά, αλλά:
με βάση όσα βιώνει συναισθηματικά, με βάση όσα επαναλαμβάνονται συστηματικά.
Άρα:
Όταν βλέπεις εγκλήματα κάθε μέρα, αρχίζεις να πιστεύεις ότι ο κόσμος είναι γεμάτος από αυτά.
3. Θεωρία της Καλλιέργειας: όταν η τηλεόραση φτιάχνει πραγματικότητα
Ο George Gerbner, κορυφαίος κοινωνιολόγος των media, διατύπωσε τη διάσημη:
Cultivation Theory
(Θεωρία της Καλλιέργειας)
Η οποία λέει ότι:
η σταθερή και μακρόχρονη έκθεση σε συγκεκριμένο είδος περιεχομένου
καλλιεργεί μια συγκεκριμένη εικόνα για τον κόσμο.
Σύμφωνα με τις έρευνες του Gerbner (1976, 1980):
βαρείς τηλεθεατές ειδήσεων έχουν υπερβολικά αυξημένη αντίληψη κινδύνου, πιστεύουν ότι «ο κόσμος είναι επικίνδυνος», υπερεκτιμούν την πραγματική εγκληματικότητα, αυξάνουν την καχυποψία και τον φόβο απέναντι στους συνανθρώπους τους.
Αυτό ο Gerbner το ονόμασε:
Mean World Syndrome (Σύνδρομο του Σκληρού Κόσμου)
Στατιστικά:
η κοινωνία μπορεί να βελτιώνεται, αλλά ο τηλεθεατής να πιστεύει ότι μεγαλώνει το χάος.
4. Από την ενημέρωση στο τηλεοπτικό σίριαλ τρόμου
Σήμερα πολλά δελτία λειτουργούν σαν:
δραματοποιημένα θρίλερ, με επεισόδια, ήρωες και κακούς, με αφήγηση σε πολλούς κύκλους.
Ένα έγκλημα μπορεί να «σπάσει» σε:
τη σύλληψη, τις καταθέσεις, τις αντιδράσεις συγγενών, τον εισαγγελέα, την «εισβολή» της δημοσιογράφου στο σπίτι, τις αναλύσεις «ειδικών» στα παράθυρα.
Κάθε κομμάτι προσθέτει δράμα, έλεγχο προσοχής και, άρα, διαφημιστικό χρόνο.
Όπως σημειώνει η Tuchman (1978), η τηλεοπτική είδηση κωδικοποιείται σε σχήματα ευκολίας:
ξεκάθαροι καλοί και κακοί, συναισθηματικό υπόβαθρο, προσωπικές ιστορίες αντί κοινωνικής ανάλυσης.
Το αποτέλεσμα:
Το έγκλημα γίνεται ψυχαγωγία – χωρίς να παρουσιάζεται η κοινωνική του αιτία.
5. Οικονομία της ενημέρωσης: γιατί η εγκληματικότητα είναι «φθηνή είδηση»
Οι ειδήσεις μπορούν να ταξινομηθούν με βάση το κόστος παραγωγής. Στην πράξη:
Ερευνητική δημοσιογραφία → ακριβή
Διεθνή θέματα → απαιτούν ανταποκριτές
Οικονομικές αναλύσεις → χρειάζονται γνώσεις, εξειδίκευση
Νομοθετικές αλλαγές → απαιτούν δουλειά και διάβασμα
Αντίθετα:
Ένα έγκλημα:
έχει εικόνα, έχει δράμα, μπορεί να καλυφθεί με μια κινητή κάμερα και ένα μικρόφωνο.
Είναι:
φθηνό στην παραγωγή, εύκολο στην αφήγηση, και άμεσα δραματικό.
Ο McManus (1994) μίλησε για market-driven journalism, δηλαδή:
Δημοσιογραφία όπου οι ειδήσεις καθορίζονται από την αγορά και όχι από την κοινωνική τους σημασία.
Σε αυτό το σύστημα, το έγκλημα είναι «βασιλιάς».
6. Πολιτική χρησιμότητα: ο φοβισμένος πολίτης είναι προβλέψιμος
Η συνεχής αναπαραγωγή εικόνων εγκληματικότητας δεν είναι μόνο οικονομικά επικερδής. Είναι και πολιτικά λειτουργική.
Ο Ulrich Beck και ο Zygmunt Bauman ανέλυσαν πώς οι σύγχρονες κοινωνίες μετά το 1990 μετατοπίζονται:
από την κοινωνία της ανάπτυξης, στην κοινωνία του φόβου.
Στην κοινωνία του φόβου:
ο πολίτης γίνεται καχύποπτος, αποζητά «ισχυρό κράτος», αποδέχεται περιορισμούς δικαιωμάτων στο όνομα της ασφάλειας.
Αυτό εξηγεί γιατί σε πολλές χώρες:
η προεκλογική περίοδος συνοδεύεται από έξαρση εγκληματικών ειδήσεων.
Ο Stuart Hall, στο εμβληματικό έργο του Policing the Crisis (1978), έδειξε ότι:
συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες παρουσιάζονται ως «κίνδυνος», ώστε να ενισχυθεί η νομιμοποίηση της καταστολής, και να ενωθεί ο πολίτης πίσω από μια «λύση» τάξης και ασφάλειας.
Με άλλα λόγια:
Ο φόβος είναι πολιτικό εργαλείο.
7. Η τηλεοπτική υπερπροβολή καταστρέφει την κοινωνική εμπιστοσύνη
Η κοινωνική εμπιστοσύνη (social trust) είναι ο ισχυρότερος παράγοντας:
ανάπτυξης, συνεργασίας, δημοκρατικής συμμετοχής.
Ωστόσο, όπως έδειξε ο Putnam (2000), ο φόβος:
αυξάνει τον κοινωνικό ατομικισμό, μειώνει την αλληλεγγύη, αραιώνει τη συμμετοχή στα κοινά.
Όταν ο τηλεθεατής:
φοβάται, βλέπει κινδύνους παντού, τότε:
κλείνεται στο σπίτι, υποτάσσεται στις εξουσίες, γίνεται παθητικός καταναλωτής ενημέρωσης.
Και αυτό είναι ακριβώς που χρειάζεται:
η εμπορική τηλεόραση, το πολιτικό σύστημα που θέλει υπάκουους και φοβισμένους πολίτες,
οι δομές εξουσίας που βασίζονται στην «ανάγκη προστασίας».
8. Η μεγάλη ειρωνεία: η σιωπηρή πλειοψηφία δεν φαίνεται πουθενά
Στην πραγματική κοινωνία:
η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων ζει ήσυχα, έντιμα, δημιουργικά.
Αλλά αυτό δεν γίνεται είδηση.
Σπάνια θα δεις δελτίο να ανοίγει λέγοντας:
«Σήμερα εκατομμύρια πολίτες πήγαν στη δουλειά, μεγαλώνουν παιδιά, βοηθούν τους ηλικιωμένους, εργάζονται τίμια, η κοινωνία λειτουργεί.»
Και όμως:
αυτή είναι η πραγματικότητα των 99,9% των ανθρώπων.
Όμως η τηλεοπτική κάμερα δεν καταγράφει:
την κανονικότητα, την καθημερινή δημιουργικότητα, την ανθρώπινη αλληλεγγύη.
Η τηλεόραση είναι εκπαιδευμένη να αναζητά:
όχι αυτό που υπάρχει περισσότερο, αλλά αυτό που «πουλάει» καλύτερα.
9. Συμπέρασμα
Η υπερπροβολή εγκληματικών ειδήσεων δεν είναι σύμπτωση, ούτε δημοσιογραφική αδυναμία. Είναι:
οικονομικά συμφέρουσα, ψυχολογικά αποτελεσματική, πολιτικά χρήσιμη, κοινωνικά διαβρωτική.
Ο πολίτης που παρακολουθεί συστηματικά τέτοια δελτία:
νιώθει ότι ο κόσμος χειροτερεύει, φοβάται περισσότερο, ζητά αυστηρότερη εξουσία, περιορίζει την εμπιστοσύνη στους άλλους, χάνει τη μεγάλη εικόνα της κοινωνίας.
Όπως έγραψε ο Gerbner:
“Η τηλεόραση δεν δείχνει τον κόσμο όπως είναι –
αλλά όπως συμφέρει να φαίνεται.”
Βιβλιογραφία (ενδεικτική)
Bauman, Z. (2006). Liquid Fear. Polity Press.
Beck, U. (1992). Risk Society: Towards a New Modernity. Sage.
Gerbner, G. (1976). Living with Television: The Violence Profile. Journal of Communication.
Gerbner, G. et al. (1980). The “Mainstreaming” of America: Violence Profile No. 11. Journal of Communication.
Hall, S. et al. (1978). Policing the Crisis: Mugging, the State and Law and Order. Macmillan.
Kahneman, D. (2011). Thinking, Fast and Slow. Farrar, Straus & Giroux.
McManus, J. (1994). Market-Driven Journalism. Sage.
Putnam, R. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. Simon & Schuster.
Tuchman, G. (1978). Making News: A Study in the Construction of Reality. Free Press.
Πόροι Εμβάθυνσης από την Αναζήτηση Google
Εξερευνήστε περισσότερα σχετικά με τις βασικές έννοιες που αναφέρονται στην παρούσα ανάρτηση με επιμελημένες πληροφορίες απευθείας από την Google.
|
|
|
|
0 Σχόλια